De monniken die hier in het klooster woonde waren niet de eerste bewoners op deze zandheuvel. Regelmatig worden er kleine vuurstenen stukjes gevonden die dateren uit het mesolithicum. Het mesolithicum is een periode uit de steentijd (letterlijk betekent het de midden steentijd (meso = midden, en lithos = steen), die in Nederland begon in ongeveer 9000 v. Chr. en eindigde in 5300 v. Chr. De steentijd is de periode in de prehistorie waar mensen gebruik maakten van stenen werktuigen en nog geen gebruik maakten van metalen.
Veel van deze stenen gereedschappen werden gemaakt van vuursteen. Voorbeelden van gereedschappen uit het mesolithicum zijn klingen, schrabbers, pijlpunten en boortjes. Hiervan zijn ook exemplaren in Ter Apel rond het klooster gevonden.
De redenen dat vuursteen gebruikt werd is omdat het een hard, duurzaam gesteente is dat ook nog eens voorspelbaar splijt. Hierdoor was het makkelijk te bewerken. De oudste vuurstenen gereedschappen zijn al 2,5 miljoen jaar oud en werd gemaakt door de Homo habilis (wat de handige mens betekent), een voorouder van de moderne mens. Dit werd gedaan door het nemen van een vuursteenknol en het daarvan afslaan van de stukken vuursteen tot het de gewenste vorm had. Dit was een niet erg duurzaam gebruik van de vuursteenknol, omdat de afgeslagen stukken vuursteen als afval beschouwd werden. In het mesolithicum ging met veel spaarzamer met de vuursteen. Er werd geprobeerd om van een knol (kern) steeds zo veel mogelijk afslagen (lange smalle afslagen worden klingen genoemd) te verwijderen, die weer als werktuig konden worden gebruikt.
Het onderstaande werktuigje is gemaakt van een kleine kling, waarvan de zijkanten verder zijn nabewerkt (retoucheren is de vakterm). Mogelijk is het een boortje geweest om mee in bot of hout te boren!
Echter zijn er niet alleen vuurstenen artefacten uit het mesolithicum gevonden. Er is zijn ook twee zogenaamde ‘vuurketsen’ gevonden. Dat zijn de vuurstenen die in het afvuurmechanisme van een musket zaten, en door in een ijzeren kruitpan te worden gelanceerd, met een vonkje het kruit deden ontbranden. Deze vuurstenen zijn geen duizenden jaren oud maar dateren uit de 17de of 18de eeuw.
