Letterkunde

Vensterglas met gotisch schrift

Uit de werkput aan de oostzijde komt dit kleine fragmentje vensterglas. Er zijn nauwelijk wat lijnen op te herkennen, maar toch is hier een verhaal. We kunnen de kleurverschillen namelijk duiden als als de onderkanten van letters, dus geschreven teksten op een gebrandschilderd (glas-in-lood?) raam. We kijken naar de onderkanten van letters in gotisch schrift, of wat schrifthistorici aanduiden als de littera textualis. Dit is een verzamelterm voor handschriftvormen die rond de 12e eeuw werden geïntroduceerd en tot in de 15e eeuw gangbaar bleven.  Een vroeg voorbeeld van dit schrift is te vinden in Jacob van Maerlants rijmbijbel uit ca. 1332.

Pagina uit de rijmbijbel van Jacob van Maerlant (Museum Meermanno, Den Haag, MMW, 10 B 2, f. 20v.)

Dit soort schrift leverde een compact maar leesbaar handschrift op, ideaal voor het compact kunnen overschrijven van manuscripten  – die vooral vanwege het kostbare vellum of perkament (belangrijke stukken schreef men vanwege de duurzaamheid op geplette dierenhuid in plaats van papier) – soms in miniscule letters werden geschreven. De werktuigen van de schrijvers waren destijds een ganzeveer (al of niet wat bijgesneden, een mesje – om fouten van het vellum weg te krabben (in plaats van een gum) – en inkt.

Middeleeuwse afbeeldingen van schrijfgerei (links 13201-1350 ad, midden 1250 ad) en moderne instructie

Kenmerkend voor de textura variant van het gotische schrift is de grote regelmaat en eenvormigheid van de letters. Dat levert een heel rustig en fraai woordbeeld op, maar stelt ons nu voor grote problemen. We kunnen niet op basis van het fragment van Ter Apel de letters reconstrueren. Aan het einde van iedere letterpoot naar beneden, werd namelijk even extra druk gezet op de penneveer, waardoor een breder blokje ontstond, dat naar rechtsonder werd getrokken. Dat is ook op het fragment uit Ter Apel goed te zien. Net voor de pen werd opgetild, is het blokje iets concaaf en op zijn breedst. Dat is het uitbuigen van de gespleten veerpen.

Tekstfragment in gotisch schrift uit de Marburg bijbel (1407 AD). Merk op hoe alle onderkanten van letters op elkaar lijken

De tekst van het vensterglas van Ter Apel blijft dus nog een mysterie…. wellicht vinden we nog een passend stukje en wordt het leesbaar!